Canlıların Yeryüzünde Dağılışını Etkileyen Faktöerler
Fiziki Faktörler İklim
İklim elemanlarından sıcaklık, bitki türlerinin çeşitliliği ve bunların yayılış alanları üzerinde etkilidir. Çünkü her
bitkinin gelişmesi ve büyümesi için belirli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bir çok bitki türü için sınırlayıcı en alt ve en üst sıcaklık - 40 °C ile + 40 °C arasındadır.
Bitkiler bu sıcaklık isteklerine göre Ekvator'dan kutuplara doğru
geniş yapraklı, karışık yapraklı ve iğne yapraklı olmak üzere kuşaklar oluşturur.
Bitkiler için hayati önem taşıyan bir diğer iklim elemanı da yağıştır. Bitkiler ihtiyaç duydukları suyu yağış, hava ve toprağın neminden elde eder. Bitkilerin çoğunun bünyesinde
bulunması gereken su belli bir oranın altına düştüğünde
bitkiler yaşamsal fonksiyonlarını kaybeder. Bu nedenle kurak ve yarı kurak
iklim bölgelerinde bitki örtüsü seyrek ve bitki çeşitliliği azdır. Bitki türlerinin yeryüzünde dağılışı hayvanların dağılışını da doğrudan etkiler. Genel olarak sıcak
iklim bölgeleri soğuk iklim bölgelerine göre, bitki türlerinin zenginliğine ve bitki örtüsünün sıklığına bağlı olarak daha fazla hayvan türünü barındırır. Örneğin, Kanada'da
15 memeli hayvan türü varken bu sayı Orta Amerika'da 150'ye ulaşır.
Bitki ve hayvan türleri,
yaşamlarını devam ettirebilmek için
bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak zorundadır. Buna adaptasyon adı
verilir. Dünya'nın farklı yerlerinde adaptasyonun nasıl gerçekleştiğini aşağıdaki örnekleri
inceleyerek görelim:
Tropikal Yağmur Ormanları
Tropikal iklim bölgelerinde sürekli yağış ve sıcaklık buralardaki ağaçların uzun boylu, geniş yapraklı ve gür ormanlar oluşturmalarına neden olmuştur. Tropikal ormanların
kendine has özellikleri buralarda farklı canlı türlerinin
yaşamına olanak sağlayan katmanlar oluşturmuştur.
Çöller
Sıcaklık, ışık ve yağış miktarının bitki ve hayvan yaşamındaki
sınırlayıcı özelliği çöllerde belirgin biçimde görülür. Çöller bu özellikleri nedeniyle bitki ve hayvan türleri
bakımından fakir ortamlardır.
Çöllerde yaşayan bitki ve hayvan türleri çöllerin
kurak ve sıcak koşullarına uyum sağlamışlardır. Şöyleki; çöl bitkilerinin bir kısmı suyu
bulduğu zaman onu en yüksek düzeyde kullanarak kısa sürede filizlenir, meyve verir ve tohum saçar.
Tohumlar da su buluncaya kadar bekler. Bazı çöl
bitkilerinin su kaybını en aza indirmek için toprağın üstündeki bölümleri çok küçüktür. Bunların toprak altında gelişmiş kökleri vardır. Bazıları ise güneş ışınlarının etkisini en aza indirebilmek için
ince ve uzundur. Örneğin, bazı kaktüs türleri 15 metre depolar. Yapraklarının
yerini ise nem kaybını azaltmak için dikenler almıştır.
Çöllerde yaşayan birçok hayvan türü, kendine has davranışsal ve
yapısal özellikler göstererek çöllere adapte olmuşlardır. Birçok çöl hayvanının rengi başka bölgelerdeki hayvanlara kıyasla
daha açıktır. Soğuk çöller olarak adlandırılan kutuplarda yaşayan hayvanlar, düşük sıcaklıklar ve besin yetersizliği gibi
koşullara uyum sağlamak zorundadırlar. Örneğin, kutup bölgelerinde yaşayan fokların derilerinin altında kalın bir yağ tabakası mevcuttur. Bu tabaka soğuk
sularda yaşayan fokların vücut ısısının çabuk düşmesini önler.
Yer şekilleri
Yer şekilleri özellikleri iklim özelliklerini etkilediğinden
canlı yaşamı üzerinde de çeşitliliklere neden olmuştur. Örneğin, dağların
denize bakan yamaçlarında ılıman iklim koşulları yaşadığından, bitki ve hayvan türü zenginliği iç
kesimlere göre daha fazladır.
Kara ve denizlerin dağılımı da
canlıların yeryüzündeki dağılışını etkiler. Denizler karalarda yaşayan
canlılar için, karalar ise denizlerde yaşayan
canlılar için yayılmaya engeldir. Diğer
yandan doğal olan ya da doğal olmayan etkenler sonucunda meydana gelen bazı değişimler
kara ve denizler arasında canlı türlerinin geçişine olanak sağlayabilir. Örneğin, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan Süveyş Kanalı açıldıktan sonra Akdeniz, Kızıldeniz
ve Hint Okyanusu arasında bitki ve hayvan türü geçişleri
olmuştur.
Toprak Özellikleri
Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri,
bitki ve hayvanların yaşam alanları seçiminde etkili olur. Örneğin,
kalkerli topraklar üzerinde kolaylıkla yaşayan bazı bitkiler kumlu topraklar üzerinde
gelişme olanağı bulamaz. Salyangozlar, kireçli
toprakların olduğu alanlarda yoğunluk gösterirken volkanik topraklarda sayıları azalır.
Biyolojik Faktörler
İnsan
İnsan, gerek sanayi gerekse tarımsal
faaliyetlerle çevresini önemli ölçüde değişikliğe uğratır. Bu değişiklikler canlıların yaşam alanlarını olumsuz yönde etkiler. İçinde bulunduğumuz yüzyılda Dünya nüfusunun hızla artması, sanayi ve teknolojideki gelişmeler
ekosistemdeki tür kayıplarını oldukça artırmıştır. Yapılan araş-> tırmalar tür kayıplarının geçmişe göre bin ila onbin kat fazla olduğunu göstermektedir.
Ekosistemdeki canlılar birbirleriyle etkileşim içinde
olduklarından tür kayıpları ekosistemdeki tüm canlıları doğrudan etkilemektedir. Nüfus
artışına bağlı olarak şehirlerin alanının genişlemesi birçok canlı türünün yaşadığı çevreyi daraltmış ya da ortadan kaldırmıştır. Bu canlılardan çok azı şehir yaşamına adapte olabilmiştir.
Paleocoğrafya
Kıtaların
Kayması
Kıtaların kayması, canlıların yeryüzünde dağılışlarını önemli ölçüde etkilemiştir. Kıtaların birbirine yaklaşması ya da uzaklaşmasıyla bitki ve hayvan türleri
kıtalar arası geçiş yapma olanağı bulmuştur. Bu durum daha önce
bir arada bulunmayan türlerin birbirleriyle karışarak
etkileşmesine ve yeni canlı türlerinin
ortaya çıkmasına neden olmuştur.
İklim Değişiklikleri
Dünya'nın jeolojik geçmişi boyunca çok sayıda iklim değişikliği yaşanmıştır. Bu iklim değişiklikleri bazı türlerin yok olmasına bazı türlerin çevreye adapte olmasına
veya göç etmesine neden olmuştur. Sıcak
iklim koşullarının yaşandığı dönemlerde buzulların erimesiyle deniz seviyesinde meydana gelen yükselmeler,
kıyılarda yaşayan bazı türlerin yok olmasına neden olmuştur.
Buzul çağlarında da
buzulların kapladığı alanlar genişlediği için kara hayvanlarının yeryüzündeki yayılış alanları daralmıştır. Su seviyelerindeki değişiklikler
okyanuslardaki habitatların tümüyle
yok olmasına ya da sınırlanmasına yol açmıştır. Bu değişikliklerden en fazla etkilenen yerler canlıçeşitliliğinin
en fazla olduğu mercan kayalıklarıdır.
Bir canlının
ekosistem içinde hayatını devam ettirdiği bölgeye habitat adı verilir. Diğer bir ifadeyle habitat canlının yaşadığı yerin
adresidir.
Kıtaları birbirine bağlayan geçitlerin sular altında kalması ve zaman zaman kara hâline
geçmesi hayvanların göçlerini etkilemiştir. Örneğin, Asya ile Kuzey Amerika'yı
birbirine bağlayan Bering Boğazının kara hâline geçmesi, Asya ve Kuzey Amerika arasında
hayvan türlerinin göç etmesine neden olmuştur.
Bu nedenle her iki kıtadaki hayvan türleri birbirine benzemektedir.
0 yorum:
Yorum Gönder